Πρόσφατη δικαστική απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών με την οποία έγινε δεκτή αίτησή μας επιβεβαιώνει ότι η διαδικασία της παρένθετης μητρότητας στην Ελλάδα παραμένει προσβάσιμη και σε αλλοδαπά ζευγάρια, υπό την προϋπόθεση της τήρησης των νομίμων προϋποθέσεων που θέτει το ελληνικό δίκαιο. Η απόφαση αυτή, που εκδόθηκε υπό το πρίσμα των νέων διατάξεων του Νόμου 5197/2025, αποτελεί σημαντική νομολογιακή καθοδήγηση για την εφαρμογή του θεσμού της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής μέσω παρένθετης μητρότητας.
Το Νομικό Πλαίσιο της Παρένθετης Μητρότητας
Η παρένθετη μητρότητα στην Ελλάδα ρυθμίζεται από ένα σύνθετο νομοθετικό πλαίσιο που περιλαμβάνει τις διατάξεις των άρθρων 1455, 1456, 1458 του Αστικού Κώδικα, καθώς και τις ειδικότερες ρυθμίσεις του Νόμου 3305/2005 και του Νόμου 3089/2002. Πρόσφατα, ο Νόμος 5197/2025 επέφερε σημαντικές τροποποιήσεις στο θεσμικό πλαίσιο, διατηρώντας ωστόσο τις θεμελιώδεις αρχές που διέπουν τη μέθοδο αυτή της τεχνητής αναπαραγωγής.
Όπως επισημαίνει το Δικαστήριο, η παρένθετη μητρότητα αποτελεί μέθοδο τεχνητής αναπαραγωγής κατ’ εφαρμογή της οποίας μία γυναίκα κυοφορεί και γεννά, ύστερα από εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων ξένων προς την ίδια, για λογαριασμό άλλης γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί αλλά αδυνατεί να κυοφορήσει για ιατρικούς λόγους.
Το Δικαίωμα στην Αναπαραγωγή ως Συνταγματικά Κατοχυρωμένο Δικαίωμα
Κεντρικό στοιχείο της νομικής αιτιολογίας του Δικαστηρίου αποτελεί η αναγνώριση του δικαιώματος στην αναπαραγωγή ως συνταγματικά κατοχυρωμένου, συνιστώντος ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας κατά το άρθρο 5 παράγραφος 1 του Συντάγματος. Το γενικό αυτό δικαίωμα παρέχει τη δυνατότητα αυτοκαθορισμού και αυτοδιάθεσης του ατόμου μέσα από την ελευθερία του να προγραμματίζει και να διαμορφώνει τη ζωή του σύμφωνα με τις φυσικές και ψυχοπνευματικές δυνατότητές του και τις αντιλήψεις του. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό αποτελεί και ολοκληρώνει την προσωπικότητα του με την έννοια αυτή μέσα και από την απόκτηση απογόνων.
Οι Ουσιαστικές Προϋποθέσεις για την Άδεια Παρένθετης Μητρότητας
Το Δικαστήριο εξετάζει διεξοδικά τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για τη χορήγηση δικαστικής άδειας παρένθετης μητρότητας. Πρώτον, η αιτούσα που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο αλλά για ιατρικούς λόγους αδυνατεί να κυοφορήσει, δεν πρέπει να έχει υπερβεί την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής. Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 4 παράγραφος 1 εδάφιο β του Νόμου 3305/2005, αυτή ορίζεται κατ’ αρχήν στο πενηντοστό έτος της ηλικίας της.
Ωστόσο, σημαντική εξέλιξη αποτελεί η δυνατότητα που παρέχει ο Νόμος 4812/2021, σύμφωνα με τον οποίο, για χρονικό διάστημα δύο ετών από τη δημοσίευσή του, με απόφαση του Υπουργού Υγείας, μετά από αιτιολογημένη σύμφωνη γνώμη της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, το ηλικιακό όριο της επιτρεπτής διενέργειας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε περίπτωση που το υποβοηθούμενο πρόσωπο είναι γυναίκα, δύναται να προσαυξηθεί κατά δύο έτη, δηλαδή μέχρι το πενήντα δεύτερο έτος της ηλικίας. Με τον Νόμο 4958/2022, το όριο αυτό επεκτάθηκε περαιτέρω, συμπληρώνοντας και πλέον το 54ο έτος της ηλικίας.
Ιατρικές και Ψυχολογικές Εξετάσεις
Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η διενέργεια ιατρικών εξετάσεων τόσο για την αιτούσα και τον σύντροφό της, όσο και για την προτιθέμενη να κυοφορήσει, ως προς τους ιούς της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV1, HIV2), της ηπατίτιδας Β και C και της σύφιλης.
Σημαντικό είναι ότι το Δικαστήριο επισημαίνει την ανάγκη ψυχολογικής αξιολόγησης της αιτούσας και του συντρόφου της, προκειμένου να διαπιστωθεί η καταλληλότητά τους για την ανάληψη γονικού ρόλου, αλλά και της γυναίκας που πρόκειται να κυοφορήσει ώστε να διαπιστωθεί η ικανότητά της να αναλάβει αυτή την ευθύνη.
Η Απαγόρευση του Ανταλλάγματος
Θεμελιώδης αρχή του ελληνικού δικαίου αποτελεί η απαγόρευση οποιουδήποτε ανταλλάγματος στο πλαίσιο της συμφωνίας παρένθετης μητρότητας. Η συμφωνία για την κυοφορία από την φέρουσα ή κυοφόρο γυναίκα γίνεται γραπτώς και χωρίς οποιοδήποτε αντάλλαγμα. Δεν συνιστά αντάλλαγμα η καταβολή των δαπανών που απαιτούνται για την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία και η αποζημίωση για κάθε θετική ζημία της κυοφόρου εξαιτίας αποχής από την εργασία της και τις αμοιβές από εξαρτημένη εργασία, τις οποίες στερήθηκε λόγω απουσίας με σκοπό την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία.
Η έγγραφη συμφωνία συνάπτεται κατ’ επέκταση μεταξύ των προσώπων που επιδιώκουν να αποκτήσουν τέκνο, της γυναίκας που θα κυοφορήσει και του συζύγου της, αν είναι έγγαμη.
Η Προϋπόθεση της Κατοικίας στην Ελλάδα
Κρίσιμη προϋπόθεση για την εφαρμογή των διατάξεων περί παρένθετης μητρότητας αποτελεί η κατοικία στην Ελλάδα. Σύμφωνα με το άρθρο 8 του Νόμου 3089/2002, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 17 του Νόμου 4272/2014 και πρόσφατα με το άρθρο 46 του Νόμου 5197/2025, τα ανωτέρω εφαρμόζονται μόνον όταν η αιτούσα και εκείνη που θα κυοφορήσει το τέκνο κατοικούν στην Ελλάδα.
Το Δικαστήριο, στην εξεταζόμενη απόφαση, διαπιστώνει ότι πληρούται η προϋπόθεση αυτή, καθώς τόσο η αιτούσα όσο και η προτιθέμενη να κυοφορήσει κατοικούν στην Αθήνα, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία που προσκομίζονται στο Δικαστήριο.
Η Διαδικασία Ενώπιον του Δικαστηρίου
Η αίτηση για τη χορήγηση άδειας παρένθετης μητρότητας εισάγεται προς συζήτηση ενώπιον του Πολυμελούς Πρωτοδικείου με τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η τήρηση της προβλεπόμενης από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 748 παράγραφος 2 και 799 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας πράξης, με την έγγραφη και εμπρόθεσμη έκδοση ακριβούς αντιγράφου της αίτησης με ορισμό δικασίμου και κλήση προς εμφάνιση στη συζήτηση αυτής στον αρμόδιο Εισαγγελέα Πρωτοδικών.
Το Δικαστήριο εξετάζει διεξοδικά όλα τα προσκομιζόμενα έγγραφα και στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των ιατρικών βεβαιώσεων, των ψυχολογικών γνωματεύσεων και της έγγραφης συμφωνίας μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Η αρχή της ελεύθερης απόδειξης που διέπει τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας επιτρέπει στο Δικαστήριο να λάβει υπόψη όλες τις σχέσεις και τις περιστάσεις, χωρίς την αναγκαία προσαγωγή δικαστικών τεκμηρίων.
Η Σημασία της Απόφασης για Αλλοδαπά Ζευγάρια
Η εξεταζόμενη απόφαση επιβεβαιώνει ότι η ελληνική νομοθεσία για την παρένθετη μητρότητα δεν διακρίνει μεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών πολιτών, εφόσον πληρούνται οι νόμιμες προϋποθέσεις. Η κρίσιμη προϋπόθεση είναι η κατοικία στην Ελλάδα τόσο της αιτούσας όσο και της προτιθέμενης να κυοφορήσει, καθώς και η τήρηση όλων των ουσιαστικών και διαδικαστικών προϋποθέσεων που θέτει ο νόμος.
Το Δικαστήριο, αφού εξέτασε διεξοδικά όλα τα στοιχεία της υπόθεσης και διαπίστωσε την πλήρωση των νομίμων προϋποθέσεων, έκανε δεκτή την αίτησή μας και χορήγησε την άδεια για τη μεταφορά στο σώμα της κυοφόρου εξωσωματικά γονιμοποιημένων ωαρίων, ξένων προς την κυοφόρο, ήτοι της αιτούσας είτε άγνωστης τρίτης δότριας με το γενετικό υλικό του συντρόφου της αιτούσας ή τρίτου δότη, εφόσον ιατρικοί λόγοι επιβάλλουν αυτό, προκειμένου η κυοφόρος να κυοφορήσει το τέκνο που η αιτούσα και ο σύντροφός της επιθυμούν να αποκτήσουν.
Συμπεράσματα
Η πρόσφατη νομολογία επιβεβαιώνει ότι η Ελλάδα διατηρεί ένα σύγχρονο και λειτουργικό νομοθετικό πλαίσιο για την παρένθετη μητρότητα, το οποίο είναι προσβάσιμο και σε αλλοδαπούς πολίτες που έχουν εγκαθιδρύσει κατοικία στη χώρα. Οι νέες διατάξεις του Νόμου 5197/2025 διατηρούν τις θεμελιώδεις αρχές του θεσμού, ενώ παράλληλα εξασφαλίζουν την προστασία όλων των εμπλεκόμενων μερών μέσω της αυστηρής δικαστικής εποπτείας.
Η διαδικασία παραμένει αυστηρά ρυθμισμένη, με σκοπό την προστασία του βέλτιστου συμφέροντος του μέλλοντος τέκνου, την εξασφάλιση της υγείας και της ψυχικής ισορροπίας όλων των εμπλεκόμενων, καθώς και την αποτροπή οποιασδήποτε μορφής εμπορευματοποίησης της αναπαραγωγής. Η απαγόρευση του ανταλλάγματος και η απαίτηση της έγγραφης συμφωνίας χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα αποτελούν θεμελιώδεις εγγυήσεις του συστήματος.
Για ζευγάρια από το εξωτερικό που επιθυμούν να προσφύγουν στη μέθοδο της παρένθετης μητρότητας στην Ελλάδα, είναι απαραίτητη η εγκατάσταση κατοικίας στη χώρα και η πλήρης συμμόρφωση με όλες τις νομικές, ιατρικές και διαδικαστικές απαιτήσεις που θέτει το ελληνικό δίκαιο. Η δικαστική άδεια παραμένει προαπαιτούμενο για την έναρξη της διαδικασίας, εξασφαλίζοντας έτσι τη νομιμότητα και τη διαφάνεια σε κάθε στάδιο της διαδικασίας.
Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
Ερώτηση 1 — Μπορούν αλλοδαπά ζευγάρια να κάνουν παρένθετη μητρότητα στην Ελλάδα;
Απάντηση — Ναι, εφόσον κατοικούν στην Ελλάδα και πληρούν όλες τις νόμιμες προϋποθέσεις.
Ερώτηση 2 — Απαιτείται δικαστική άδεια πριν την εμβρυομεταφορά;
Απάντηση — Ναι. Η δικαστική άδεια αποτελεί υποχρεωτική προϋπόθεση πριν από οποιαδήποτε μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων.
Ερώτηση 3 — Υπάρχει ηλικιακό όριο για την αιτούσα γυναίκα;
Απάντηση — Ναι. Καταρχήν έως 50, με δυνατότητα ανόδου στα 52 (Ν. 4812/2021) και στη συνέχεια έως 54 (Ν. 4958/2022).
Ερώτηση 4 — Επιτρέπεται οποιοδήποτε οικονομικό αντάλλαγμα προς την κυοφόρο;
Απάντηση — Όχι. Επιτρέπονται μόνο πραγματικές δαπάνες και αποζημιώσεις θετικής ζημίας (όπως απώλεια εισοδήματος).
Ερώτηση 5 — Αρκεί η ιθαγένεια ή απαιτείται κατοικία;
Απάντηση — Απαιτείται κατοικία στην Ελλάδα τόσο της αιτούσας όσο και της κυοφόρου (άρθρο 8 Ν. 3089/2002, όπως ισχύει).
Ερώτηση 6 — Χρειάζονται ψυχολογικές αξιολογήσεις;
Απάντηση — Ναι. Για την αιτούσα, τον σύντροφό της και την κυοφόρο.
Ερώτηση 7 — Ποια είναι η σημασία της πρόσφατης απόφασης;
Απάντηση — Επιβεβαιώνει ότι η πρόσβαση στην παρένθετη μητρότητα παραμένει νομικά εφικτή για αλλοδαπά ζευγάρια που κατοικούν στην Ελλάδα, εφόσον πληρούνται οι νόμιμες προϋποθέσεις.
Για όσους εξετάζουν την επιλογή της παρένθετης μητρότητας στην Ελλάδα και χρειάζονται νομική καθοδήγηση με ακρίβεια και ασφάλεια, η δικηγορική εταιρεία μας είναι στη διάθεσή σας για να συζητήσουμε το πλαίσιο, τις απαιτήσεις και τα επόμενα βήματα της διαδικασίας. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας για εξατομικευμένη ενημέρωση και επαγγελματική υποστήριξη, με σεβασμό στη σοβαρότητα και την ευαισθησία του θέματος.
No comment